Тошкент шаҳар бош имом-хатиби Анвар қори Турсунов билан суҳбат

Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

— Ислом – тараққиёт дини. Уламоларимиз ҳаётда пайдо бўладиган янги одатлар, ҳолатлар, шунингдек янги технологиялар орқали юзага келадиган вазиятларга ҳам Ислом фиқҳи қоидаларига асосланиб, ўз фикрларини баён қилишади. Ҳозирги пайтда кўпчилик эҳтиёж сезаётган одоблардан бири мусулмоннинг мобил алоқадан фойдаланиш маданиятидир. Бу ҳақдаги фикрларингиз.
— Катта устозимиз айтгандилар. Имом Аҳмаддан ривоят қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ковушларини қулоқларига қўйиб, «умматларим ишларни шундай бажарадилар», деб айтган эканлар. Демак, ушбу янгиликни ҳам Пайғамбар алайҳиссалом башорат қилган эканлар.
Ҳар қандай технологиядан яхши ниятда неъмат сифатида фойдаланиш мумкин. Ҳар бирининг бошқаруви ўз қўлимизда. У телевизор бўладими, компьютер бўладими, уяли телефонми, яхши ниятда фойдалансак, икки дунёмиз учун ҳам фойда топамиз. Акс ҳолда шиддат билан ривожланаётган технология инсоннинг таназзулига сабаб бўлиши ҳам мумкин. Ёшларимизни ана шундай таҳдидлардан ҳимоя қилиш учун аввало оилада бундай маъсиятларга қарши тамйиз (иммунитет)ни шакллантириш лозим. Ҳозирда ғарбда «оммавий маданият» номи билан «инсоннинг эркинлигини чеклаб бўлмайди, у истаганини қилишга ҳақли» шиорларини олға суриб, маънавиятни яксон қилишга бўлган интилишлар кучаймоқда. Лев Толстой «Эркинлик аввало масъулиятдир» деб таъкидлаган. Масъулиятсиз инсон ҳайвондан ҳам паст туради.
Аллоҳ таоло бизга ато этган неъмат ўлароқ фойдаланиш лозим бўлган уяли алоқа телефонлардан ўзларининг ғаразли мақсадларида ёшларнинг маънавияти, эътиқодини бузишга ундовчи восита сифатида фойдаланаётганлар ҳам бор. Уларнинг бу алдовларига учмаслик учун фарзандларимизни ёшликларидан динимизга, маънавий қадриятларимизга муҳаббат руҳида тарбиялашимиз лозим.

— Технология ривожланиши билан инсонларнинг турли алоқа воситалари орқали мулоқот қилишлари кундалик ҳолатга айланди. Мулоқот аввало саломдан бошланади. Айнан шу нуқтада бир қанча тушунмовчиликлар юзага келмоқда. Сиз кимгадир қўнғироқ қилиб, «Ассалому алайкум» дейсиз, у эса «Ва алайкум ассалом» деган фарз жавоб ўрнига, яна сизга «Ассалому алайкум» дейди. Радио ва баъзи ТВ мулоқотларида ҳам шу ҳолат кузатилади. Кўпинча алик олинмасдан, икки томон бир-бирига «Ассалому алайкум» дейиш билан кифояланади. Баъзи бошловчилар эса саломга алик олиб, яна унга «Ассалому алайкум»  демаганингиз учун ўпкаланиб ҳам қўйишади. Яна бизда урфга кирмаган ҳолатлардан бири ёши кичик инсонга салом берсангиз, у алик олишга хижолат тортади-да, яна сизга салом беради. Мана шу ҳолатнинг  фиқҳий ечими қандай бўлади?
— Жаноб Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинаи мунавварага борганларида шаҳар аҳли у зотдан сўрадилар: «Ё Расулуллоҳ, бизнинг шаҳар аҳолисида ўзаро муҳаббат йўқ. Доимо урушлар бўлиб туради. Нима қилсак ўнгланамиз?». Шунда Расули акрам с.а.в. икки калимадан иборат тинчлик калитини мадиналикларга топширдилар ва «Орангизда саломни ошкор қилинг» деб таълим бердилар. «Тарихи Табарий»да ёзилишича, Мадинаи мунавварада салом ёйилгандан бир йил ўтиб биронта ҳам урушган одам қолмади.
Салом бериш суннат бўлса, унга алик олиш фарздир. «Нисо» сурасининг 86-оятида Аллоҳ таоло марҳамат қилади: «Қачон сизларга бирон ибора билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олинглар ёки (ҳеч бўлмаса) ўша иборани қайтаринглар. Албатта Аллоҳ ҳамма нарсани ҳисобга олгувчи бўлган зотдир».
«Ассалому алайкум» деб бериладиган салом минг йиллар давомида қонимизга сингган ҳам исломий, ҳам миллий қадриятларимиздандир. Расулуллоҳ саллолоҳу алайҳи ва салламдан сўрадилар: «Қайси хислатлар исломда энг яхшидир?». Айтдилар: «Очларга таом бермоғинг ва таниган танимаганингга салом бермоғинг».
Шунингдек Расули акрам с.а.в. саломни аввал бошлаган инсонни мақтадилар. Бухорийдан келтирилган ривоятда кичиклар катталарга салом бериши суннатлиги ҳам баён қилингани учун халқимизда шу ҳолат одоб бўлиб қолган. Аммо катталар ҳам аввал салом берсалар савоб бўлади. Суннатга мувофиқ хайрлашаётганда ҳам салом берилади. Бизда кўпинча бу суннат амал унутилади.
«Ассалому алайкум» (Сизга тинчлик, Аллоҳнинг саломини тилайман) деган саломга «Ва алайкум ассалом» (Сизга ҳам Аллоҳнинг саломи бўлсин) деб жавоб бериш ёки Расулуллоҳ с.а.в. таълим берганларидек, «Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳ», «Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ» деб алик олиш суннатга мувофиқдир. Лекин баъзи уламолар «Ассалому алайкум»га «Ассалому алайкум» деб жавоб берса бўлади, дейишган. Чунки иккинчи кишининг жавобида сизга ҳам Аллоҳнинг саломи бўлсин, деган ният бор эди. Лекин энг афзали «Ва алайкум ассалом» дейишликдир.

— Турли юмушлар билан айни бир инсонга кунига 3-4 мартадан қўнғироқ қилишга тўғри келади. Ҳар бир қўнғироқда салом бериш керакми? Ёхуд бир марта бошида салом берилиб, кейингиларида бермаслик лозимми? Бунинг учун вақт чегараси борми?
— Саломнинг исрофи бўлмайди. Саҳобалар саломлашиб, кейин бир дарахтдан айланиб ўтиб, кўришсалар, яна саломлашаверардилар. Уйимизга меҳмон келса, унинг ҳузурига ҳар кирганда салом берилса ҳам афзал. Телефонда ҳам ҳар қўнғироқда салом берилгани афзал. Лекин бир марта салом берилгани билан ҳақ адо этилади. Бунинг мисоли шундай: таомни бир марта бисмиллоҳ деб ейилса суннат адо этилади. Аммо ҳар луқмада бисмиллоҳ деб таомланиш афзал ва савоби каттадир.

— Дарсда ва илм мажлисларида уяли алоқадан фойдаланиш мумкинми? Умумий транспорт воситаларида ундан фойдаланиш одоби қандай бўлади?
— Илм мажлисларида, қабристонларда  уяли алоқадан фойдаланиш — катта беодоблик. Дарсда телефондан фойдаланиш эса гуноҳдир. Умумий транспорт воситаларида муҳим қўнғироқ бўлсагина овозни пастлатиб, бошқаларга озор бермайдиган тарзда гаплашса бўлади, аммо ҳар қандай нарсани овозни баланд қилиб сўзлашавериш одобсизликдир. Ота-она, устозлар олдида беписанд телефонда сўзлашиш ҳам яхши эмас.

— Уяли алоқа воситаларида Қуръони карим ва ҳадиси шариф матни, ҳамда аудиосини сақлаш ҳукми қандай? Таҳоратсиз ҳолатда ҳамда халога кирганда одобсизлик бўлмайдими?
— Қуръони карим ва ҳадиси шариф матнлари ва овозини телефонда сақлашда эътиборли бўлмоқ зарур. У билан халога кириш асло мумкин эмас. Ташқарида қолдириб кириш керак.

— Турли оят ва ҳадислар ёзилган расмларни дисплейда доимо кўриниб турадиган қилиб қўйиш ҳукми қандай?
— Буни ҳам тавсия қилмаймиз. Ислом бундай «реклама»ларга муҳтож эмас. Оят ва ҳадислар аввало қалбда муҳрланиши керак. «Иймон қалбдан деворларга, телефонларга, ёзувларга ўтиб қолмаслиги керак», дердилар устозим. Шунингдек, Қуръони каримни кўчаларда овозини баланд қилиб эшитиб юриш мумкин эмас. Чақирув сигнали сифатида Қуръони карим, азондан фойдаланиш эса мутлақо мумкин эмас.

— Кўпгина масжидларда ибодат пайтида уяли телефонни ўчириб қўйиш ҳақида огоҳлантирувчи ёзувлар мавжуд. Лекин ибодат пайтида телефонни ўчирмаслик ҳукми ҳақида маълумот берилмайди. Шу ҳолатнинг ҳукми қандай? Макруҳми? Бу ҳолатда намозга зарар етадими? Бунда банда қанчалик гуноҳкор бўлади? Бу ҳолатни техник жиҳатдан олдини олиш учун бирон чора кўрилмоқдами (масалан, масжид ичида алоқани чекловчи ускуна ўрнатилса)?
—Жамоат жойларида бўладиган ижтимоий одобларда камчиликларимиз кўп. Мана шундай муаммоларимиздан бири намоз пайтида хушуъни кетказадиган чақирув сигналларидир. Бу нафақат атрофдаги намозхонларнинг, имомнинг ҳам хаёли сочилишига, баъзи пайтлари ўқиётган оятларида ҳам адашишига олиб келади. Шунинг учун уламоларимиз аввало намозга кираётганда телефонни буткул ўчириб қўйишни, мабодо эсдан чиқиб, намоз пайтида жиринглаб қолса, бир қўл билан ўчирса, намоз бузилмаслигини таъкидлайдилар. Бундай ҳолатда бошқа намозхонларнинг ибодатига зарар бергани учун телефонини ўчирмаган киши гуноҳкор бўлади. Масжид ичида алоқани чекловчи ускуна ўрнатилса ҳам бўлади. Лекин, аввало намозхонларимизга масжид ичида уяли алоқадан фойдаланмаслик одатини ўргатиб олишимиз керак.

Давронбек Тожиалиев суҳбатлашди.

http://www.qadriyat.uz/index.php?act=7&nid=9