Бу суратни Кастамонудаги 4 асрлик бинонинг ичидан олдим. Бу ерда чойхона фаолият юритади. Кишилар бу ерга овқатлангани эмас, айнан бир финжон чой ёки қаҳва ичиб, суҳбатлашгани келишади. Туркияда овқат маданиятидан алоҳида чой маданияти (çay kültürü) ҳам шаклланган.
Маҳаллалар, гузарларда кичкинагина курси ва хонтахта атрофида бир-бири билан суҳбат қилаётган кишиларни кўп учратасиз. Бу ер кафе ҳам эмас, ресторан ҳам эмас. Чой боғчалари дейилади (çay bahçesi). Туристларни жалб қилиш мақсадида тарихий биноларда (улар Туркияда ҳар қадамда) ҳам миллий колоритни намойиш қилувчи шундай чойхоналар фаолият юритади.
Маҳаллалар ичида бир қанча қироатхоналарни кўрдим. Бу маҳаллий кутубхоналарга халқ кириб, бир финжон чой ва қаҳва ичиб, китоб мутолаа қилади (янги дунёдаги Bookcafe‘ларнинг аслиятдаги кўриниши).
Шуларни кўриб, ўйлар эканман, бир неча йил олдин ёзган мулоҳазаларим ёдга тушди.
Яхши эслайман: Марғилондаги барча маҳалла гузарларида масжид, чойхона, новвойхона, қассобхона, сартарошхона ва дўкон бир жойда бўлар, маҳалла аҳли шу ерда йиғилиб, вақтини хуш ўтказарди.
Айниқса, маҳалла чойхонаси қарияларнинг йиғиладиган жойи бўлиб, улар масжиддан чиқиб, шу ерда ўтиришар, суҳбатлашишар, газета ўқишар, бурчакдаги радиони тинглашар эди. Катта самоворда доимо сув қайнаб турар, чой деярли сувтекин эди. Гоҳида мени ҳам давраларига қўшишар, гўзал суҳбатларига шерик қилишар, баъзан китоб ўқиттиришар эди. Бир пайтлар бу ерда бедилхонлик, яссавийхонликлар бўлган, эски туркий-арабий китоблар ўқилган экан. Ўша пайтларда чойхонада қариялар кўп бўларди.
Иқтисодий шароитми ё яна бошқа сабабларми шаҳардаги чойхоналар аста-секин ёпилди ёки фаолиятини ўзгартирди. Бизнинг чойхона бир муддат емакхона бўлди, сўнг сомсахонага ижарага беришди, кейин картахона, теннисхона, хотдогхона бўлди… Ҳозир қулф осилган. Марғилондаги энг катта “Ханда” чойхонаси тўйхонага, унинг ёнидаги “Оталар чойхонаси” ошхонага айлантирилган.
Ҳозирда чойхона деганда буткул бошқа манзара тасаввур қилинади: сигарет ҳиди буруқсаган алоҳида хоналарда бир гуруҳ йигитлар хандон отиб карта ўйнайдиган, сўнггида ошпаз пишириб берган паловхонтўрани паққос тушириб, кекириб ўтирадиган жой.
Назаримда маҳаллаларда қариялар ҳам камдек. Менга қадрдон чолларнинг кўпи раҳматли бўлиб кетди. “Янги чоллар”ни фақат масжидда ва наҳорги ошларда учратасиз. Маҳалланинг тўрига кўрк бўлган чоллар тарихга айланди.
Эртага фарзандим чойхона ҳақида сўраб қолса, қайси вариантда жавоб бераркинман, деган ўйдаман.