• Bolaning qo‘li shilinsa, onaning yuragi shilinadi.
• Xudodan umid qilib, bekor yotma.
• Tug‘ilmagan o‘lmaydi.
• O‘z onangdan ko‘ra yaxshi do‘st yo‘q.
• Qarining ham, yoshning ham aqli bir xil (moksha).
• Me’yorida yeb-ich ― qorning og‘rimaydi.
• Qamoqqa yo‘llar ko‘p, undan chiqish yo‘li bitta (moksha).
• Kelinni qo‘lingga chiqarsang, bo‘yningga o‘zi chiqib oladi.
• Xudo qo‘lda qadoq paydo bo‘lgandan so‘ng yordam beradi.
• Maqol qushning tumshug‘ichalik bo‘lsa-da, unda dengizday ma’no bor.
• Sigirning tili katta bo‘lsa ham, yalashga yaraydi xolos (moksha).
• Bahorda bo‘ri terisini tashlaydi, fe’lini esa tashlamaydi (moksha).
• Yaxshi mish-mish yotar, yomon mish-mish chopar.
• Hayotda yashash ― savat to‘qish emas.
• Ishlaydigan o‘roq doim yaltiraydi (moksha).
• Bug‘doyda ham chiqindi bo‘ladi.
• Chug‘urchuq ham ba’zida bulbul kabi sayraydi (moksha).
• Mish-mish o‘qday uchadi.
• Kalavani aylantirsang oxirini topasan (moksha).
• Emanda jo‘ka bargi o‘smaydi.
• Birovning pechkasida orqangni isitolmaysan (moksha).
• Olma daraxtidan olma, archadan g‘udda.
• Tandir bitta, lekin nonlari har xil, ota-ona bitta, lekin bolalari har xil (moksha).
• Uzun til yalashga yaraydi, xolos (moksha).
• Bir xo‘rozni yetti kishi so‘ymaydi.
• Eski daraxt yangi nihollarni suyab turadi.
• Ukki bo‘lib tug‘ilgan bulbulga aylanib qolmaydi.
• Balo bir o‘zi kelmaydi (erzya).
• Aka-ukasiz yashash mumkin, qo‘shnisiz yashab bo‘lmaydi (moksha).
• Bevaqt uzilgan olma ― nordon (moksha).
• Bekasiz uy g‘arib.
• Qiyshiq daraxtsiz o‘rmon bo‘lmaydi.
• Yomonsiz yaxshi yo‘q, yaxshisiz ― yomon.
• Maqolsiz yashab bo‘lmaydi.
• Katta kichikka yuqoridan qaraydi.
• Mehmonda yaxshi, uyda undan yaxshi (erzya).
• Boshida kulsang, oxirida yig‘laysan.
• Itning og‘ziga qo‘lingni tiqma.
• Birovning uyidagi non shirin (moksha).
• Shamol bo‘lmasa, o‘rmon g‘uvillamaydi.
• Kun qanday bo‘lganini tun ko‘rsatadi (erzya).
• O‘z vaqtida aytilgan so‘z oltindan afzal.
• Qorindan baland sakrolmaysan.
• Enaga ko‘p bo‘lsa, bola kasaldan chiqmaydi (moksha).
• Chaqmoq qaerda bo‘lsa, guldurak ham o‘sha yerda.
• Enaga ko‘p bo‘lsa, bolalar oyoqsiz.
• Olov bor joyda tutun ham bor.
• Qaynab boshlangan sovub tugaydi (moksha).
• Ikki asr yasholmaysan.
• Qiz begona uchun, o‘g‘il beka uchun.
• Daraxt niholligida egiladi (moksha).
• Bolalar yiqilib katta bo‘ladi.
• Hayot ― daladan yurib o‘tish emas.
• Sog‘lik ― boylik.
• Qishda malina termaydilar.
• Yomon odam har yerda yomonlik qiladi.
• Bilim puldan kuchli.
• Arava ham o‘z o‘qida aylanadi (moksha).
• Yaxshi ham, yomon ham unutilmaydi (moksha).
• Ozdan ko‘p yig‘iladi.
• Qo‘shiqdagi so‘zni yulib bo‘lmaydi.
• Ba’zida axmoqdan ham aqlli gap chiqadi.
• Har boshlanishning oxiri bor (moksha).
• O‘rmondagi hamma daraxtlar bir xil bo‘lmaganidek odamlar ham har xil.
• Ko‘p ko‘rsang, ko‘p eshitasan (erzya).
• Onasi qanday bo‘lsa, qizi ham shunday.
• Ichi qanday bo‘lsa, tashi ham shunday (erzya).
• Savolga qarab javob.
• Ildiziga qarab yaproq.
• Otaga qarab bola.
• Ekkaningni o‘rasan (erzya).
• Fikrga qarab nutq (moksha).
• Do‘stlaring qanday bo‘lsa, sen ham shundaysan; sen qanday bo‘lsang, do‘stlaring ham shunday.
• Boshlanish qanday bo‘lsa, xotima ham shunday.
• Er qanday bo‘lsa, xotin ham shunday.
• O‘qituvchi qanday bo‘lsa, o‘quvchi ham shunday.
• Sevging sabab dunyoning u chetiga ham borasan.
• Xotima boshlanishning qanday bo‘lganini ko‘rsatadi (moksha).
• Go‘zallik ko‘zda emas, qalbda.
• Qiyshiq fikrni to‘g‘rilab bo‘lmaydi.
• Bo‘ri bo‘lib tug‘ilgan bo‘ri bo‘lib o‘ladi (moksha).
• Sukut qilgan ko‘p eshitadi.
• Qaerga kirsang ham avval chiqishni o‘yla.
• Igna qaerga yursa, ip ham o‘sha yerga yuradi.
• Shirin buzoqcha ikki sigirni emadi.
• Ortiqcha tuz ovqatni buzadi, ortiqcha so‘z ― nutqni (moksha).
• Ot bo‘lganda beda yo‘q, beda olinganda ot yo‘qolar (moksha).
• Kichkina ot o‘lgunicha ― toychoq.
• Kichkina qozon tez qaynaydi (moksha).
• Kichkina bolta katta daraxtni yiqitadi.
• Ona aytdi ― Xudo aytdi.
• Yosh aqli bilan kuchsiz, qari ― sog‘ligi bilan.
• Yoshlik ikki marta kelmaydi (erzya).
• Yoshlikni qaytarib bo‘lmaydi, qarilik o‘zi keladi.
• Er va xotin ― bir cho‘g‘ning uchqunlari.
• Bir mixga hamma narsani ilolmaysan.
• Bir oyoq bilan uzoqqa borolmaysan (moksha).
• Ishda ― chumchuq, yeyishda ― burgut (erzya).
• Birovning yerida yozda ham sovuq.
• Xalq so‘zi ― ishonchli so‘z.
• Er-xotin janjaliga aralashma, aybdor bo‘lib qolasan.
• Hamma qo‘shiq ham oxirigacha aytilmaydi (moksha).
• Hamma zina ham oxiriga olib bormaydi.
• Qiyinchilik ko‘rmasdan shodlikni bilmaysan.
• Daraxtlar turli bo‘lgani kabi, odamlar ham har xil.
• Suvga sakramasdan suzishni o‘rganolmaysan (erzya).
• Qarilar ustidan kulma, sen ham qariysan.
• Tuqqan ― ona emas, tarbiyalagan ― ona.
• Tutunsiz olov yo‘q.
• Ko‘p yashagan emas, ko‘p ish qilgan aziz.
• Bitta dard ― dard emas.
• Bitta ari ko‘p asal yig‘olmaydi (moksha).
• Bir ko‘zida kulib, ikkinchisida yig‘laydi (moksha).
• O‘z inini sevmaydigan qushga qiyin.
• Yomonlik yaxshilikka olib bormaydi.
• Yomon boshlanish ― yomon xotima.
• Yomon bolaga otaning so‘zi ham bir chaqa.
• Yomon odamga hamma yomon (moksha).
• Sochiga qarab aqliga baho berma.
• Ikki quyonni nishonga olsang, bittasiga ham tegmaydi (erzya).
• Qizga uylanishdan avval uning onasini ko‘r (moksha).
• To‘g‘ri yo‘l doim qisqa emas (moksha).
• Qush ovozidan bilinadi (erzya).
• Nima bilan o‘ynashsang, o‘sha bilan to‘qnash kelasan (moksha).
• Cho‘chqa osmonga qaramaydi (moksha).
• Aytilgan so‘z ― kumush, sukut ― oltin.
• Aytilgan so‘zni ortga qaytarib bo‘lmaydi (moksha).
• So‘z bo‘r emas, aytiob, so‘ng o‘chirib tashlolmaysan (moksha).
• So‘z qum emas, uchsa, tutolmaysan (erzya).
• So‘z bilan suyak yorolmaysan (moksha).
• O‘lim bir marta keladi.
• Ko‘p it bilan quyonni tutolmaysan (moksha).
• Eski chayono‘t kuchliroq chaqadi.
• Qari yosharmaydi, yosh qariydi.
• Ko‘z hech qachon to‘ymaydi (moksha).
• Hammaga o‘z xotini chiroyli.
• Kimning ishi yurishsa, uning xo‘rozi ham tug‘adi (erzya).
• Onaning qo‘li issiq, qaynonaniki ― sovuq.
• Yaxshi onaning qizi ham yaxshi.
• Tili qo‘shiq aytar, qalbi yig‘lar (erzya).
• Ishning boshida emas, oxirida maqtan.
• Yaxshi ishni bajarish kerak, yomoni o‘zi keladi.
• Yaxshilik unutiladi, yomonlik ― hech qachon (moksha).
• Yaxshilik qilish qiyin, yomonlik qilish oson (moksha).
• Yaxshi so‘z puldan qimmat.
• Yaxshiga har qachon yaxshi, yomonga hamma vaqt yomon (moksha).
• Odamning yaxshiligi ko‘zidan bilinadi (moksha).
• Qarg‘a yuqorida uchsa-da, baribir u burgut emas (moksha).
• Birovning dardi og‘ritmaydi (moksha).
• Birovning ko‘ylagi ― ko‘ylak emas, begona er ― er emas.
• Birovning dardiga hech kim inonmas.
• Olma daraxti tagiga olma tushadi.
• Til suyaksiz ― charchamaydi.

Davronbek Tojialiyev tarjimasi

Mordvalar — Mordoviyaning tub aholisi (284 ming kishi, 2002). RFda 843 ming kishi (2002). Umumiy soni 900 ming kishi. Erzya va moksha, karatay va teryuxanlar etnik guruhlariga bo‘linadi. Mordva tillarida so‘zlashadi. Dindorlari — pravoslavlar.